Պետական եկամուտների կոմիտեն (ՊԵԿ) հանրությանը և բիզնեսին պարբերաբար իրազեկել է ոլորտային ռիսկերի վերհանման և ստվերի անձնագիր կազմելու մասին՝ հորդորելով տնտեսվարողներին ինքնակամ շտկել սխալները: Նախորդ ամիս ՊԵԿ-ը զգուշացրել էր, որ գործելաոճն ինքնակամ չշտկած տնտեսվարողների նկատմամբ կոմիտեն նախազգուշացումից անցնում է հսկողական լայնածավալ գործողությունների իրականացմանը:
Հավասար մրցակցային միջավայրի ապահովմանն ուղղված կոմիտեի օրինական քայլերը հարուցել էին տոնավաճառների աշխատակիցների դժգոհությունը, որը վերջիններս արտահայտել էին կառավարության շենքի առջև կազմակերպված ցույցի ժամանակ: Նրանց հետ հանդիպել էին կառավարության և ՊԵԿ ներկայացուցիչները և պայմանավորվել, որ տոնավաճառի աշխատակիցներն իրենց գործունեության հարկման կարգի փոփոխության վերաբերյալ ներկայացնեն գրավոր առաջարկ:
Ուսումնասիրելով առաջարկը՝ ՊԵԿ-ն այսօր տոնավաճառի աշխատակիցներին է ուղարկել պատասխան, որը ներկայացնում ենք ստորև.
ՓՄՁ սուբյեկտների կողմից ներկայացված առաջարկությունների վերաբերյալ
ՓՄՁ ներկայացուցիչների կողմից պատրաստված տեղեկանքում նշվում է, որ մաքսային արժեքի որոշման բարդ գործընթացի հետևանքով անհամապատասխանություն է առաջանում իրական գների և փաստաթղթերով հիմնավորված գների միջև, ինչի հետևանքով շատ գնորդներ խուսափում են հաշիվ ապրանքագրերից:
Այդ կապակցությամբ, հայտնում ենք, որ որ ներմուծվող ապրանքների մաքսային արժեքը հսկիչ գների հիման վրա որոշվելու պարագայում որևէ անհամապատասխանություն չպետք է առաջանա, քանի որ հսկիչ գները տվյալ ապրանքների շուկայական գներն են՝ առանց անուղղակի հարկերի:
Հայաստանի Հանրապետություն ներմուծվող ապրանքների մաքսային արժեքի հաշվարկման մեթոդաբանությունն ու ամբողջ գործընթացն իրականացվում է Եվրասիական տնտեսական միության միասնական օրենսդրությամբ սահմանված կարգով, որը համահունչ է մաքսային արժեքի որոշման միջազգայնորեն ընդունված կանոններին ու մոտեցումներին: Մասնավորապես, եթե առկա են ներմուծվող ապրանքի ձեռքբերումը հիմնավորող` արժանահավատ փաստաթղթերն ու համապատասխան ուղեկցող փաստաթղթերը, ապա ապրանքի մաքսային արժեքը որոշվում է դրանց հիման վրա, հակառակ պարագայում ապրանքի մաքսային արժեքը որոշվում է այդ ապրանքների շուկայական` հսկիչ գների հիման վրա: Այս առումով, ապրանքի իրական գների և փաստաթղթերով հիմնավորված գների միջև տարբերություն առաջանալու որևէ օբյեկտիվ պատճառ չկա, քանի որ անգամ համապատասխան փաստաթղթերի բացակայության պարագայում ներմուծվող ապրանքի մաքսային արժեքը որոշվում է դրա շուկայական (իրական) գների հիման վրա: Անհամապատասխանությունների կոնկրետ դեպքեր ներկայացվելու դեպքում պատրաստ ենք դրանք լրացուցիչ քննարկել և արձագանքել:
ՓՄՁ ներկայացուցիչների կողմից պատրաստված տեղեկանքում նշվում է, որ շատ գնորդներ խուսափում են հաշիվ ապրանքագրերից՝ մտավախություն ունենալով հատել ՓՄՁ-ի համար նախատեսված շեմը:
Այդ կապակցությամբ, հայտնում ենք, որ շրջանառության հարկի համակարգի ներդրումից ի վեր տեսակետ է ձևավորվել, որի համաձայն՝ փոքր և միջին տնտեսավարող սուբյեկտներն իրացման շրջանառության իրական ծավալները չեն հայտարարագրում, քանի որ մտավախություն ունեն, որ կարող են իրացման շրջանառության ցուցանիշով մոտենալ շրջանառության հարկի շեմին, գերազանցել այն և հայտնվել հարկման ընդհանուր համակարգում: 2015 թվականին էլ այս մտավախությունն առկա էր և դա էր նաև հիմնական հիմնավորումներից մեկը, որի պատճառով կատարված օրենսդրական փոփոխությամբ շրջանառության հարկի շեմը շուրջ 2 անգամ բարձրացվեց՝ ակնկալելով որ ՓՄՁ սուբյեկտները կփոխեն իրենց վարքագիծը և կսկսեն հայտարարագրել իրենց իրացման իրական շրջանառությունները: Արդյունքը, սակայն, եղավ այն, որ՝
Հետևաբար, ներկայացված նկատառումները՝ կապված այն հանգամանքի հետ, որ իրացման շրջանառության իրական ծավալները չեն հայտարարագրվում շրջանառության հարկի շեմը չգերազանցելու մտավախությամբ պայմանավորված՝ կոնկրետ փաստերով ուղղակի հերքվում են: Խնդիրը պարզապես կայանում է առևտրական (առք ու վաճառքի) գործունեություն իրականացնող տնտեսավարող սուբյեկտների վարքագծի մեջ, որոնք պարզապես հսկիչ-դրամարկղային մեքենայի կտրոն չտրամադրելու եղանակով թաքցնում են իրենց իրացման շրջանառությունները՝ հարկեր չվճարելու համար, ինչը սկզբունքորեն անընդունելի է:
Այս առումով, առևտրական գործունեության հարկման համակարգի փոփոխության ցանկացած առաջարկություն կարող է քննարկման առարկա դառնալ միայն առևտրական գործունեությամբ զբաղվող տնտեսավարող սուբյեկտների՝ հարկումից խուսափելուն ուղղված վարքագծի փոփոխությունից հետո, իսկ դրա համար շրջանառության հարկի գործող շեմը առավել քան բավարար է:
ՓՄՁ սուբյեկտների կողմից կատարված հաշվարկի արդյունքներով նշվում է, որ շրջանառության հարկի շեմի 58.35 մլն. դրամ մեծության պայմաններում տնտեսավարող սուբյեկտի տնօրինվող շահույթը լավագույն դեպքում կազմում է ամսական 100-200 հազ. դրամ:
Վերոնշյալի կապակցությամբ, հայտնում ենք, որ մի կողմ դնելով շրջանառության շեմի հաշվարկման դասագրքային ու գիտականորեն հիմնավորված մեթոդները՝ մենք նույնպես կատարել ենք իրական կյանքում դրսևորվող փաստերի վրա հիմնված հաշվարկներ՝ պարզելու համար շրջանառության հարկի շեմի այն մեծությունը, որը տնտեսավարող սուբյեկտին հնարավորություն կընձեռի ամսական կտրվածքով ունենալ առնվազն 300 հազ. դրամ տնօրինվող շահույթ: Ընդ որում, հաշվարկները կատարվել են 1 կամ 2 աշխատող ունենալու սցենարներով, ինչի արդյունքում ստացվում է, որ 1 աշխատողի պարագայում շեմի մեծությունը կազմում է շուրջ 44 մլն. դրամ (ՀՀ հարկային օրենսգրքով սահմանված շեմից ավելի քան 14 մլն. դրամի չափով պակաս), իսկ 2 աշխատողի պարագայում շեմի մեծությունը կազմում է շուրջ 52 մլն. դրամ (ՀՀ հարկային օրենսգրքով սահմանված շեմից ավելի քան 6 մլն. դրամի չափով պակաս) (համապատասխան տեղեկանքները կից ներկայացվում են): Այս առումով, գտնում ենք, որ ներկայացված հիպոթետիկ հաշվարկը առևտրական (առք ու վաճառքի) գործունեությամբ զբաղվող շրջանառության հարկ վճարող տնտեսավարող սուբյեկտի ֆինանսական արդյունքների ու գործունեության շահութաբերության իրական պատկերը չի արտահայտում:
Առաջարկության ուսումնասիրությամբ կարելի է հեշտությամբ նկատել, որ առաջարկության նկարագրությունը կատարված է շատ հախուռն ձևով և ինքնին առաջ է բերում մի շարք հարցեր ու խնդիրներ, որոնց պատասխաններն ու լուծումները որևէ կերպ տրված չեն պատրաստված տեղեկանքում: Մասնավորապես՝
Այս առումով, գտնում ենք, որ ներկայացված առաջարկության ուսումնասիրությամբ կարելի է պարզել, որ այն ընդհանրապես չի էլ բխում փոքր և միջին ձեռնարկատիրության շահերից, քանի որ առավելապես կողմնորոշված է խոշոր ներմուծողների գործունեության պայմանների բարելավմանը: Արդյունքում, ակնկալվում է, որ խոշոր տնտեսավարող սուբյեկտները ստանալու են նոր մրցակցային առավելություններ՝ դրանով իսկ խորացնելով փոքր և միջին ձեռնարկատիրության սուբյեկտների հետ մրցակցության անհավասարությունը: Բացի այդ, խոշոր ներմուծողների հարկային բեռի իջեցման հետևանքով պետական բյուջեի հարկային եկամուտների կորստի փոխհատուցումը ենթադրում է միջինացված հարկային բեռի բարձրացում, ինչը նույնպես չի բխում փոքր և միջին ձեռնարկատիրության շահերից:
Հաշվի առնելով վերոնշյալ նկատառումները՝ ակնհայտ է դառնում, որ՝
Ներկայացված առաջարկությունը, որը ենթադրում է տնտեսավարող սուբյեկտի կողմից օգտագործվող մակերեսի և աշխատողների թվաքանակի միջև փոխադարձ կապի սահմանում, հիմնավորված չէ: Մասնավորապես, գտնում ենք, որ խնդրո առարկա հարցն չպետք է քննարկել այդ տեսանկյունից, քանի որ աշխատողների թվաքանակը որոշելու իրավունքը վերապահված է տվյալ տնտեսավարող սուբյեկտին: Պարզապես, անհրաժեշտ է, որպեսզի տնտեսավարող սուբյեկտները օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրանցեն իրենց բոլոր աշխատողներին: Հակառակ պարագայում, ներկայացված առաջարկությամբ ստացվում է, որ անկախ տվյալ տնտեսավարող սուբյեկտի կողմից վաճառվող ապրանքի բնույթից, աշխատանքային ռեժիմից, սեզոնայնությունից և այլն, նա պարտավոր է ունենալ նվազագույն քանակությամբ գրանցված աշխատողներ (անգամ եթե այդ աշխատողների կարիքն այդ պահին չկա), կամ եթե ապահովել է գրանցված աշխատողների նվազագույն քանակությունը, ապա կարող է փաստացի ունենալ լրացուցիչ աշխատողներ՝ առանց վերջիններիս օրենքով սահմանված կարգով գրանցման (քանի որ տեղեկանքում նշված է, որ այս դեպքում տնտեսավարող սուբյեկտն ազատվում է հսկողությունից: Բացի այդ, դժվար չէ նկատել, որ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպված աշխատողների թվաքանակը տնտեսավարող սուբյեկտի կողմից օգտագործվող մակերեսից կախվածության մեջ դնելու առաջարկությունը իրացման շրջանառությունները թաքցնելու հերթական առաջարկությունն է: Կարելի է ենթադրել, որ նման առաջարկություն ներկայացնելը պայմանավորված է նրանով, որ աշխատողներին օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպելը և աշխատողների իրական թվաքանակը հայտարարագրելը նշանակում է, որ տնտեսավարող սուբյեկտը ստիպված է լինելու հայտարարագրել նաև իրացման շրջանառության իրական ծավալները, քանի որ հակառակ պարագայում հիմնավոր չի լինի շատ աշխատողներով հայտարարագրել իրացման շրջանառության այսքան փոքր ծավալներ (օրինակ, հնարավոր չէ տարեկան կտրվածքով 3 մլն. դրամ իրացման շրջանառությամբ ձևակերպել անգամ մեկ աշխատողի, քանի որ 10 տոկոս շահութաբերության պայմաններում ստացվող շահույթը չի բավարարի այդ աշխատակցին անգամ օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձը վճարելու համար): Այս առումով, ներկայացված առաջարկությունը անընդունելի է: